Kalanga

Poems from Teedza Koga

Updated: November 21, 2012

The following five poems are reprinted from the collection Teedza Koga with permission from the author, Samuel I. Moatswi. See the related article.

  1. Ikalanga
  2. Zana kwe Ikalanga
  3. Nthu wangu
  4. Ba-Somali
  5. Pupunani mafupa!

 

IKALANGA

tjisi to’ngo

mubatisa shoni

mutjibate bo

tjose se iponi

mu zwilinge

mu Ikalanga

mu tjilebe bo

mu tjisenge

tjose mu tjipike

mu tjimbale

mu tjidziye

kuti mubude

naidzo mbale

mu tjinakise

naitjo bo

tjigale mbeli

mu tjidiye bo

mu tjishingise

mutji milidze

tjimu zibise

mu tjipe ntutshi

ne tjimbulila

naidzo hutshe

mu tjikwale bo.

 

Buzo

1. Zwithu zwingana zwinga thangwa nge Ikalanga nge zila ye boka? Leba zwilishanu.

2. Ikalanga tjinga mbagwa nge zila yaka tini?

3. Ku thangwa kwe buka iyeyi ku dumilana nge nzila upi umu luboko gupezhugwi netjaka fanila thamighwa Ikalanga?

 

ZANA KWE IKALANGA

baka pakulila mesho ne zebe

ndilo dzili zhele dzi tebuka

njimbo ne zana kwe Ikalanga

ndazula, woso ne hosanna

kuka linga una tjibinde

 

bana ibabaje baka be be zana

be tjuluka beka ma mu phepo

phande dzabo di loba se dhumba

nlidzo u paladza phepo ili nyelele

ndaka linga zwangu ndili kule se njelele

 

milidzo ilila se pemba ne nyele

dza Dumilano basekulu bangu, eke ntolo!

zana kwe Ikalanga mwanangu

unga batini bathu ne tjikanyikwabo!

 

Buzo

1. Ko lebgwa nekwe zwithu zwibili zwe Ikalanga mu luboko igogo, ndi zwipi?

2. Kwala mazina matatu e zana kwe Ikalanga kwauno bona mu luboko.

3. Kodwiwa tjini kuyi mesho ne zebe dzakabedza pakuligwa?

4. Linga kwe nkwali unoku fanidzanya nekweni tjino lingila kule?

5. Basekulu Dumilano ba kabe be thamani, lini?


NTHU WANGU

zhuba landingasili kangangwe

ipo pataka shangana, imi nawe

tili muna zwe nshingo tose…

 

iwe nthu wangu tjose…

uno penya se mwedzi, se nyenyedzi

iwe nthu wangu wandakada zwangu

taka shangana kusina waka kumbula

ukandipa ludo gwe lebeswa nge moyo wose

ndaka kuda nge tjose tjaunatjo

linga kuko, seka, yenda ne naka kuko

moyonlefu ne ngoni yaunayo nthu wangu!

 

waka ndi topodza se zhuba nge naka

iwo wangu moyo ukaupa mapapiro

ndaka zwi wha koga ndilimu makole

kujali nda shangana naiye wanthu nthu

wandi saka bulo lindila makole…

 

naka kuko kondi kumbudza zwangu

maluba e tjilimo ano dilidzigwa

nge vula ino zipa ye gwizi gwe ludo

isinga pele, isinga me ne yela

 

ndo kumbula tjibaka tjatinoda kwazo

kugala pezhugwi kwe mabgwe madekwana

takalinga shango yose zhuba Ii mila

tii bonela kule se butjilo gwedu gwe mangwana

 

handiku linga mu mesho awo ne naka

ndobona koga imi nawe tina bana bedu

baka naka bano fanana nawe, tazwithamigwa

igo butjilo gwaka naka tjose

imi nawe nthu wangu too gu tjila tjose

 

Phuky’ B. M.

Ku kumbula 08th August

 


BA-SOMALI

se mafupa ano yenda baka thangwa

nge zhala, iko bo toboka kuli mukati

ko boneka mu mesho abo aka wila

tjililo tjabo tjaka pelela mu mavu

themba kwabo phepo yaka wulusa

se bunye, iposela ku shango

mishodzi njizi dzaka kukula zwadzo

dzika senga kuka sala aka woma mesho

mesho ano lebeleka, anoti ‘ta ka toboka’

 

ndoba bona nebeli kulekule ku ngapa

nekuti mu nkumbulo wangu habato buda

ne matjilo abo abano senga ne maboko

enga togwa nako imwe ne imwe

kuli thumo, kuli zhala, kana zhose ne bubili

 

limwe zhuba, limwe zhuba, koo gadzikana

Somalia ika be shango ye shatha ne seka

bose bena tja bano dla, kusina ne nghwa.

 

Buzo

1. Ba-Somali kodwiwa boyani?

2. Ko shingikalani mu shango yabo?

3. Ko dwiwa tjini kuyi Ba-Somali banonga mafupa ano yenda?

4. Waka kwala uno lakidza mazwiwo akatini mu luboko?

5. Kwala mizila mibili ino lakidza kuti Ba-Somali baka lila baka dzina beka zwitoboka.

 

 

Pupunani mafupa!

Fupa labo lo nhuwa se tupa

Noo babona baka kulinga

Ne mesho a zhele malopa se ikupa

Fupa le malebeswa linga vunika

Lisinga zibe naiye mwana

Kuti bano shaka ku thangweni

Hakuna unga ziba, tinga nyepa

Bathu ba nyadza ne mafupa

 

Uthame tjauno thama zho

Ulebe zho tjauno leba

Utenge tjauno tenga zho

Fupa labo lwoo woma kherekete!

 

Matjilo manji aka thubugwa

Asina nlandu malopa

Aka tebuka, aka zhala mu mavu

Iliiko koga kuti nokhwe nge fupa

Haatoda nokhwe…malala koga!

Tinga ziba galidzana zwaka naka

Butjilo gunga zipila mwe ne mwe

 

Bose bano zwiziba bana mafupa

To kumbila mu a pupune sangwenu!

 

Buzo

1. Fupa kodwiwani, a itjithu tjaka lulwama munthu?

2. Bathu banobe ne fupa kwatini? Ipapa ko lebgwa nekwe zwithu zwitatu.

3. Butjilo gunga be tjini kusina nthu una fupa?

4. Fupa lino pupunika ndelaka tini?

 

(Anodwa mu buku le TEEDZA KOGA, Samuel I. Moatswi, 2012)

*Botswana Copyright Law protected material.